Sint Servaasklooster: Henric van Veldeke

Henric van Veldeke is de eerste Nederlandse schrijver en dichter van wie werk is teruggevonden en bewaard. Waarschijnlijk woonde en werkte hij een tijdlang in Maastricht. Tussen de Sint-Servaas Basiliek en de Sint-Janskerk staat een bronzen beeld van hem.

Charles Vos maakte in 1934 dit bronzen beeld van de middeleeuwse schrijver Henric van Veldeke. Daarvoor liet hij zich inspireren door een illustratie uit de Codex Manesse van Heidelberg, een handschrift uit 1300. Vos zette Van Veldeke neer in een ontspannen houding: zittend op een laag krukje en om zijn schouders een tunica, een soort cape. Hij richt zijn lichaam naar de Sint-Janskerk. Zijn hoofd houdt hij schuin, zijn blik is gericht op de Sint-Servaas Basiliek. Dat is een verwijzing naar zijn Sint-Servaaslegende (1170-1184). Tegen zijn kruk staat een lier. Dat is het symbool voor muziek en poëzie.

Van Veldeke liet vele gedichten en verhalen na. Maar verder is er weinig over hem bekend. Zelfs zijn geboorte- en sterfdatum weten we niet. Waarschijnlijk is hij rond 1150 geboren in Veldeke, een gehucht bij Hasselt. Na 1184 is hij gestorven.

Uit officiële documenten blijkt wel dat hij een tijd verbonden was aan het hof van de graven van Loon (Belgisch Limburg). Zijn Sint-Servaaslegende schreef hij in opdracht van Agnes van Metz, gravin van Loon, én van de koster van het Sint-Servaaskapittel. Ook is het vrijwel zeker dat hij enige tijd aan het hof van Thüringen (Duitsland) leefde.

Voor zijn werken gebruikte Van Veldeke Latijnse bronnen. Dat betekent dat hij een geleerd man was. Zijn verhalen en gedichten schreef hij in het Limburgs dialect van die tijd en in het Middelhoogduits. Vandaar dat Nederland, België én Duitsland hem beschouwen als een van de eerste volkstalige schrijvers. In meerdere landen en plaatsen zijn er monumenten voor hem opgericht.

Van Veldeke noemde in zijn teksten vaak de stad Maastricht. Daarom nemen we aan dat hij hier heeft geleefd. Het Nederlands Taal- en Letterkundig Congres wenste dat hij een beeld zou krijgen in de stad. Dat idee werd in 1876 al geopperd. In 1911 gaven de burgemeester en wethouders een commissie de opdracht om de naamsbekendheid van Van Veldeke te vergroten. Het toenmalige Vredeplein werd in dat jaar omgedoopt tot Henric van Veldekeplein.

Het beeld dat hier staat, werd in 1934 onthuld. Het nabije Hasselt had zes jaar eerder al een standbeeld opgericht. Maastricht deed dat op zijn 800-jarige geboortedag. Alhoewel eigenlijk nooit is ontdekt wat zijn exacte geboortedatum was.

In de Sint-Servaaslegende beschrijft Van Veldeke de ligging van de stad Maastricht. Een fragment daarvan is hier te bekijken en te beluisteren. Daarnaast schreef hij nog zo'n 30 minneliederen: middeleeuwse liefdesgedichten waarin een aanbeden dame centraal staat. Zijn grootste werk is de Eneas, afgeleid van Vergilius’ Aeneis. Het schijnt dat een Thüringse graaf dit werk voor de voltooiing heeft gestolen. Vermoedelijk wilde die graaf hiermee keizer Frederik I Barbarossa vergelijken met de heldhaftige Aeneas. Pas jaren later werd het manuscript aan Van Veldeke teruggegeven. Herman I van Thüringen, een broer van de dief, zou hem hebben gevraagd het werk af te maken.