De imposante Sint-Servaasbasiliek is vernoemd naar de patroonheilige van de stad: Sint-Servaas. De kerk is in meerdere fasen gebouwd bovenop zijn graf. Deze kruisbasiliek wordt beschouwd als de oudste nog bestaande kerk van Nederland. Het gebouw prijkt op de lijst van 100 belangrijkste rijksmonumenten van Nederland.
-
Sint-Servaas was in de vierde eeuw de bisschop van Tongeren. Omdat die stad werd bedreigd door de Hunnen, moest hij de bisschopszetel naar Maastricht verplaatsen. Daar zou hij zijn overleden op 13 mei 384. Volgens Romeins gebruik werd zijn lichaam begraven in een grafveld buiten de nederzetting. Bovenop zijn graf werd een grafkapel gebouwd.
Verder is van Sint-Servaas (of: Servatius) weinig bekend. De belangrijkste bronnen dateren uit de zesde, elfde en twaalfde eeuw, maar ze zijn twijfelachtig. Zo zou hij geboren zijn in het huidige Armeniƫ en was hij een achterneef van Jezus Christus. Hij werd ook in verband gebracht met een aantal wonderen: het verslaan van een draak, het laten verschijnen van een bron en het dopen van Attila de Hun. Zijn belangrijkste attribuut, de sleutel, zou hij hebben gekregen van de apostel Paulus. Zij zijn de enige twee heiligen die de poort tot de hemel kunnen openen.
-
Rond het jaar 550 werd de grafkapel vervangen door een kerk. Bisschop Monulfus gaf de opdracht voor de bouw daarvan. Hij zorgde dat de verering van Servaas op gang kwam. Bisschop en historicus Gregorius van Tours noemde deze kerk een Templum Magnum (een grote kerk).
Over de geschiedenis van de kerk tussen de zesde en tiende eeuw is niet veel bekend. Er zijn maar weinig schriftelijke bronnen uit die tijd bewaard gebleven. Wel zijn er vele archeologische resten, al is niet altijd duidelijk hoe we die moeten interpreteren. De kerk was in die periode onder invloed van de Merovingers en de Karolingers, waaronder Karel de Grote. Zij maakten van de Templum Magnum een kloosterkerk met een klooster. Die nieuwe kerk werd in de zevende of achtste eeuw gebouwd en was een maatje groter dan de vorige.
-
De huidige kerk ontstond in drie fasen tussen 1000 en 1150. Eerst realiseerde proost Geldulfus de crypte en het centrale gedeelte. Proost Monulfus bouwde daarna een nieuw rechthoekig transept. Tot slot voltooide Gerard van Are het onderste gedeelte van het westwerk en het grote priesterkoor.
Na de twaalfde eeuw werd nog heel wat verbouwd en aangebouwd aan de kerk. Vooral in de negentiende eeuw door de gerenommeerde architect Pierre Cuypers. En ook nog eens in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Maar de hoofdvorm van de kerk die u nu ziet, gaat terug tot de Romaanse bouwperiode, inmiddels 1000 jaar geleden.
-
De belangrijkste objecten worden bewaard in de schatkamer van de basiliek. De twee topobjecten zijn zonder twijfel het zestiende-eeuwse borstbeeld van Servaas en de twaalfde-eeuwse reliekschrijn waarin zijn resten worden bewaard. De schrijn wordt ook wel de noodkist genoemd. In tijden van nood wordt deze door de stad gedragen om de heilige Servaas om hulp te smeken. Beide objecten zijn volledig verguld en versierd met kostbare edelstenen.
De collectie bevat ook zeer kostbare stoffen, die aantonen hoe rijk Maastricht en de basiliek waren in de middeleeuwen. Daarnaast zijn er veel relikwieƫn of relieken. In de middeleeuwen waren die heel populair. Wie een reliek bezat, kon vertrouwen op een bijzondere bescherming van de betreffende heilige. Relieken kunnen ofwel stoffelijke resten van overleden heiligen zijn, of voorwerpen die een heilige heeft gebruikt. In de schatkamer bevinden zich relieken van onder andere de apostelen Petrus, Paulus en Thomas, Barbara en Maria Magdalena. Een ander pronkstuk is het Heilige Kruis reliek, met grote stukken hout van het kruis van Jezus.
-
De ingang vanaf het Keizer Karelplein leidt meteen naar de romaanse kruisgang met uitzicht op de binnentuin, de pandhof. Op dit rustige plekje, midden in de stad, is het heerlijk om even weg te dromen. De bronzen klok ernaast heet de grameer (grootmoeder). Deze enorme zestiende-eeuwse klok staat sinds 1983 op deze plek. Opvallend is dat alleen het wapen van de Habsburgse Karel V erop is afgebeeld en niet het symbool van het prinsbisdom Luik. Een duidelijke vorm van provocatie in de tweeherige stad Maastricht.
In de basiliek kunt u afdalen naar de Sint-Servaascrypte en de kleine crypte. In deze twee ruimtes uit de late tiende of vroege elfde eeuw ziet u het grafmonument van deze heilige en het graf van Karel van Neder-Lotharingen, een van de laatste Karolingers.
Een ander pronkstuk is het Bergportaal, het oudste gotische portaal van Nederland met 72 beelden. Op de vloer is een enorm labyrint te zien met als beginpunt Maastricht. Via Aken, Keulen, Rome en Constantinopel leidt de weg naar de Tempelberg in Jeruzalem.
Openingstijden
Maandag tot en met zaterdag: 10.00 - 16.30 uur
zondag: 12.30 - 16.30 uur
Adres
Keizer Karelplein 4
6211 TC Maastricht
T: +31(0)43 321 20 82
www.sintservaas.nl