Tegenover de Helpoort, de oudste stadspoort van Nederland bevindt zich de voormalige molen De Ancker.
-
Op deze plek aan de linkeroever van de Jeker stond vanaf 1564 een kruitmolen. Het gebouw heeft diverse functies gehad.
In 1733 explodeerde de kruitfabriek en vernielde het grootste deel van de molen en de bijgebouwen. In 1774 verwierf Willem Frederik Jacobi de ruïne, sloopte de restanten en zette er een nieuw gebouw voor in de plaats om er een papierfabriek in te vestigen.
-
De Helpoort werd ook wel Hoogbruggepoort of Alde Poort aan den Ancker genoemd. Oorspronkelijk was de poort aan de buitenzijde beschermd door de Jeker die langs de poort stroomde. De naam De Ancker is overgenomen van het 15e-eeuwse bolwerk dat hier lag. De molen lag er tegenover, vandaar de naam.
De bijnaam van het gebouw, Pesthuis, berust op een misvatting. Alleen al het jaartal 1775 van oprichting van het gebouw wijst er op dat in dit gebouw nooit pestlijders verzorgd werden, omdat de laatste pestepidemie in 1669 was. Wel heeft er in de Nieuwstad – een uitbreiding van de stad - in de Middeleeuwen een pesthuis gestaan (het Paradijs), maar dat verdween met de pest uit Maastricht. Dat stond niet recht tegenover de Helpoort, omdat daar al tijdens de meeste pestepidemieën de polvermolen ofwel kruitmolen stond.
-
Staande op het bruggetje over de Jeker is duidelijk te zien dat dit omvangrijke gebouw met de grote droogzolders voorheen een papierfabriek is geweest.
Onder en in het overstekende pannen-zadeldak waren over de gehele lengte regelbare openingen aangebracht, waardoor buitenlucht tot de zolder kon toetreden om het papier te drogen. De molen was uitgerust met twee waterraderen. Het voorste rad hing langs de gevel, het tweede rad bijna midden in de rivier. Elk rad had een eigen waterleider die op de stuw aansloot. Daarin stond de maalsluis. Naast de maalsluizen bevonden zich twee lossluizen. Restanten hiervan zijn nog duidelijk te zien. -
In 1850 begon aan het andere eind van de stad de Luikse industrieel Lhouest (met compagnon Weustenraad) een stoom-papierfabriek. Deze zou uitgroeien tot de Koninklijke Nederlandse Papierfabriek. In 1876 werd molen De Ancker ontmanteld.
Het gebouw staat er heden nog als theater “het Pesthuyspodium”. In de bijgebouwen zijn woningen ingericht. Een waardige naam zou "Papiermolen" zijn als herinnering aan het feit dat deze molen een voorloper was van de omvangrijke Maastrichtse papierindustrie.

Auteur: Willy Heyenrath