Het voormalige vestingwerk Fort Willem is een speeltuin en het verenigingsgebouw van studentenvereniging Tragos.
Fort Willem is aangelegd als een verdedigingswerk, dat de noordelijke en westelijke kant van de vesting Maastricht moest beschermen tegen kanonvuur van aanvallers. Na de opheffing van de vesting in 1867 werd het onder andere gebruikt als woning, boomkwekerij, schuilkelder, jeugdherberg en speeltuin. In de tijd van de Koude Oorlog gebruikten de provincie Limburg en de Bescherming Bevolking de kazemat van het fort als commandopost. In 1994 nam studentenvereniging Tragos de kazemat in gebruik als verenigingslokaal en feestzaal.
-
De vesting Maastricht lag in het Maasdal en op de westelijke Maasoever bevonden zich twee heuvels in de nabijheid van de stad namelijk de Sint Pietersberg en de Caberg. Voor belegeraars die over goede kanonnen konden beschikken, waren dit strategisch gunstige plekken om hun geschut op te stellen. Dat bleek in 1673 overduidelijk toen de Franse koning Lodewijk XIV de Sint-Pietersberg hiervoor gebruikte. Het antwoord daarop kwam in de jaren 1701-1702 met de bouw van het fort Sint Pieter. Vanaf 1815 kreeg ook de minder hoge Caberg zijn eigen versterking in de vorm van fort Willem zodat aanvallers ook daar hun geschut niet meer zouden kunnen opstellen.
-
Na de opheffing van de vesting Maastricht in 1867 is fort Willem voor de helft geëgaliseerd. Op de plek waar nu de speeltuin ligt, is er van de muren en de droge gracht bovengronds bijna niets meer over gebleven. De westelijke helft van het fort bleef als militair terrein in gebruik bij het garnizoen en daar ligt nu nog steeds de bomvrije kazemat van het fort en kunnen we ook nog een groot deel van de droge gracht met zijn vele schietgaten zien. De galerij die achter de schietgaten loopt is wel nog in het hele fort intact gebleven, maar is nu voor ongeveer de helft een ondergrondse galerij geworden.
-
Vanaf 1875 gebruikten de militairen van het garnizoen het fort Willem als doelwit voor kanonnen. Er was vanaf de omgeving van de huidige Statensingel tot aan het fort een schietbaan aangelegd met een lengte van 450 meter. De kazemat werd in de periode tussen de twee wereldoorlogen onder andere gebruikt als ´gaskamer´ waar soldaten met gasmaskers moesten oefenen.
Veel vreedzamer was het gebruik van de kazemat door de Katholieke Arbeidersjeugd of K.A.J.. Deze ´kajotters´ richtten het gebouw in 1948 in tot vormingscentrum en jeugdherberg. Dat was enkele jaren een groot succes en jongeren uit het hele land kwamen er op af. De komst van de commandopost van de Bescherming Bevolking in 1952 betekende het einde van de jeugdherberg.
-
In 1815 ontsnapte de verslagen Franse keizer Napoleon Bonaparte van zijn ballingsoord op het eiland Elba. In hel Europa brak paniek uit: Komen de Fransen weer terug? Ook in Maastricht werd de vesting in allerijl weer in staat van verdediging gebracht. De aanleg van het fort op de Caberg was hier een onderdeel van en vaderlandslievende Maastrichtenaren werden opgeroepen vrijwillig te komen helpen bij het grondwerk. Op 24 april 1815 toog een bonte stoet burgers voorafgegaan door burgemeester, gemeenteraad en gerechtshof de heuvel op om de militairen te helpen. Zoals te verwachten duurde dit enthousiasme niet heel lang en liep het aantal vrijwilligers al snel terug. De druk ging ook van de ketel toen Napoleon in de Slag bij Waterloo in juni werd verslagen. Het fort werd in de jaren hierna door betaalde aannemers afgebouwd.
Auteur: Jos Notermans